Bugün ki yazımız başlıktan da anlayabileceğiniz gibi Hidrolik Fren Sistemi olacak fakat üstün körü bir yazı olmayacak. Hidrolik fren çalışma prensibi anlatmaya başlayalım. Bu arada sitemiz yeni bir sitedir. Çok fazla reklam var, site kendi parasını karşılasın reklamları kaldıracağız zaten. Bu bilgiler hepimiz için.
Bildiğiniz üzere, günümüz de ki arabaların hızlanması ne kadar önemli ise, durması aslında en azından onun kadar önemli, belki daha önemli. Bu yüzden de, bütün firmalar gerek yol arabaları üreten, gerekse spor ve yarış arabalarını üreten firmaları düşünün, bu fren tasarımlarına çok büyük bütçeler ve zamanlar ayırıyorlar. Arabaların olabildiğince hızlı sürede ve olabildiğince iyi bir şekilde durması için. Yeni tasarımlar geliştiriyorlar, günümüz de kullanılan bütün fren sistemleri, hidrolik prensip ile çalışıyor. Bu da şu anlama geliyor; fren sistemleri aslında bir sıvı vasıtası ile sizin pedala uyguladığınız kuvveti, kaliperlere aktarıyor. Bu da sıvının sıkışması prensibi kullanılarak, geliştirilmiş bir mekanizmadır. Eğer bu sistemde sıvı yerine hava olursa fren sisteminizde sorunlar olacaktır.
Basıncın Çalışmasına Örnek – Hidrolik Fren Sistemi
Eliniz de 10 mili litrelik bir şırınga olduğunu düşünün, sizde ki o şırınganın içine hava çekip, parmağınızla ucunu kapattığınızda ve şırıngaya bastırdığınızda, kolay bir şekilde havayı sıkıştırdığınızı fark edersiniz. Çünkü; gazlar sıkıştırılabilir, ama aynı şekilde bir sıvıyı şırınganın içine çektiğiniz zaman, siz yine şırınganın ucunu kapatıp itmeye çalışırsanız, hiç bastıramadığınızı fark edeceksiniz. Bu da sıvıların, sıkışmazlık prensibini gösterir.
Yani siz, bir sıvıya bir kuvvet uyguladığınız zaman, o basınç tümü ile karşı tarafa aktarılır. Peki ya eliniz de iki şırınga var ise ve bu şırıngalar birbirlerine hortum ile bağlı ise ne olur? Sıvılar sıkışmayacağı için, bir nokta da şırıngayı tamamen ittirdiğiniz de diğer tarafta ki şırınga da aynı seviyeye aynı mili litreye çıkacaktır. Bu da demek oluyor ki, bir taraftan giden basınç tamamen diğer tarafa uygulanır ve diğer şırıngayı yukarıya ittirmiş olur. Aynısını hava ile denediğiniz zaman ise, böyle olmayacak 10 mili litre olan bir taraftan 5 mili litre olacak. Çünkü; arada gaz sıkışıcaktır.
Peki bir şırıngayı, 2 farklı şırıngaya bağlarsanız ne olacaktır? Hidrolik Fren Sistemi
Cevap; 3 tarafı girişli bir boru, bu borunun bir girişin de ana şırınga karşılıklı 2 tane yan şırıngaya bağlı olduğunu düşünün. Ana şırıngaya kuvvet uyguladığınız zaman, yanda ki 2 şırınga da aynı miktarda aşağıya inecektir. Bu miktar ise, siz ana şırınganın içinde ki sıvıyı aşağıya ittirdiğinizin yarısı olacaktır. Peki bu ne demek oluyor? Siz arabanız da frene bastığınız zaman, ayağınızla aynı bir şırıngayı iter gibi ana silindire verir. Baskı uygularsanız. Bu ana silindirin içinde ki, hidrolik sıvı diğer 4 tekerlekteki, 4 silindire gider. Hepsini de eşit miktarda sıkıştırır.
Basınç tamamen gider 4’üne birden. Bu basınç aktarıldığında, kaliperler sıkışır kaliperler balataları, balatalarda diskleri sıkıştırırlar. Balatalar ile disklerin arasın da oluşan, sürtünmeden dolayı dışarıya ısı yani bir enerji çıkar. Isı da bildiğiniz gibi bir enerjidir. Sizin aracınızın ilerler iken sahip olduğu kinetik enerji, yani ilerleme enerjisini dışarıya ısı vasıtasıyla atarak, arabayı durdurmuş olursunuz. Bir nevi araç, bütün enerjisini diskler ve balatalar arasında yakarak, kendisi durma konumuna gelir.
Fren Sistemi yoğun kullanıldığı zaman, diskler neredeyse metaller kor hale gelene kadar ısınabilirler. Bu da doğal olarak, fren hidroliğini ve tüm fren sistemini ısıtır. Bu yüzden de, standart bir sıvı kullandığınız da örneğin; içine su koyduğunuz zaman bu sistemi, su kaynar ve içeride buhar oluşturur. İşte bu tür sorunları yaşamamak için, özel fren hidrolikleri üretilmektedir günümüzde.
Fren Hidroliği Nasıl olmalı?
İlk önce fren hidrolik şişelerin de bir DOT denilen değer vardır. Dot değeri aslında bir standarttır. DOT 3, DOT 4 ve DOT 5.1 gibi fren sıvıları var şu an araçlar da kullanılan. Bu standart, fren hidroliğinin kaynama noktası ve akmaz-lığını belirleyen bir standarttır.
Kaynama noktası ne kadar yüksek ise fren hidroliğinin, o kadar kalitelidir anlamına geliyor. Çünkü belirttiğim gibi, kaynadığı zaman içinde buhar oluşacak. Bu da, sıkışmazlığı ortadan kaldıran bir durum olacaktır. Artık frene bastığınız zaman sıkışmaya başlayacaktır. Bu sıkışma durumuna örnek verecek olursak; siz bir dağ yolundan aşağıya iniyorsunuz. Yada pisttesiniz. Yada günlük trafiktesiniz ama, freninizi çok sık kullanmanız gerekiyor.
Bu durumlarda, fren hidroliğinizin sıcaklığı 300° derece hatta daha üst dereceye kadar çıkabilir. İşte burada, fren hidroliğin-izin kalitesi işin içine giriyor. Fren hidroliğiniz kaynama noktası geçtiği zaman bu sıcaklık, içeride buharlaşma oluşacak, gaz parçaları oluşacaktır. Bu yüzden siz, frene bastığınız zaman pedalınız frenleri sıkıştırmak yerine, içinde oluşan gazı sıkıştıracaktır. Bu yüzden de, fren boşalması dediğimiz durum ile karşılaşacaksınızdır.
Fren hidroliği değişimi ve Hidrolik Fren Sistemi
Aslında hepiniz bunu yaşamışsınızdır zamanla. Çünkü; çoğunuzun başına gelebilecek bir olaydır. Özellikle sıcak yaz günlerinde bir dağ yolundan aşağıya indiğiniz de bunu fark edersiniz.
Bastığınız da, istediğiniz o fren tepkisini alamazsınız. İşte bunun sebebi de, siz frene bastığınız zaman içinde oluşan gaz parçacıklarının sıkışmasıdır. Bu durumda, ya fren hidroliğiniz eskimiştir, değiştirilmesi gerekmektedir. Ya da gerektiği kalitede bir fren hidroliği kullanmıyorsunuzdur. Bu yüzden, zamanla değiştirmeniz gerekecektir. Nemi emmesi ile birlikte, kaynama sıcaklığı düşecek ve düşen kaynama sıcaklığı ile birlikte, daha kolay kaynar hale gelecektir bu sıvılar. Fren hidroliği değişimi, bu yüzden çok ama çok önemlidir.
Ya da öte yandan baktığınız zaman, kalitesiz bir fren hidroliği kullandığınız da, standartları düşük olacağı için daha kolay kaynayacak ve daha kolay içeride oluşan buhar ile yine tutmayacaktır. Zaten bunu fren hidrolik kutularında da görebilirsiniz. Kutuların üstün de kaç derecede kaynayacağı yazar. Örneğin; 2 yıllık bir süre içinde, kullandığınız fren hidroliğinizin kaynama sıcaklığı yaklaşık, 30° derece düşecektir.
Yani 250° derecede kaynayan bir fren hidroliği, 2 yıl sonra artık 220° derecede kaynamaya başlayacaktır. Daha da geciktirdikçe bu değer 180° dereceye düşecektir. Ciddi bir şekilde ise bunun etkisini hissedeceksiniz.
Diğer bir açıdan baktığımızda, VİSKOZİTE de işin içine giriyor, yani akmazlık durumu diyebiliriz. Bunun önemi de, arabalarda ki özellikle gelişen ABS ve EPS sistemleri ile bir çok vana bulunmaktadır. Her bir tekere, yapılan fren kontrol edilmektedir sensörler ile farklı miktarlarda frenler uygulanmaktadır. Aracınızı zor durumlardan kurtarmak için.
Fakat bu vanalardan sıvının geçmesi düşünülürse ve frene bastığınız da hemen ani bir tepki almak istediğiniz düşünüldüğünde, bu standartlar yine işin içine girecektir. Yüksek standartlarda ki bir fren hidroliği ile çok daha ani, çok daha iyi fren tepkileri alabilirsiniz.
Fren Servosu Nedir?
Yazımızda belirttik ki, bir fren pedalınız var. Siz bu fren pedalına basıyorsunuz ve içeriden fren hidroliğini sıkıştırıyorsunuz. Sıkışan fren hidroliği, kaliperleri onlarda balataları onlarda diskleri sıkıştırıyor ve enerjiyi atıyor. Peki sizin ayağınızın gücü, bütün bu arabayı durdurmaya yetecek kadar fazla mı? Aslında degil. İşte bu yüzden, hemen pedalınızın arkasında Brake Booster adı verilen bir parça vardır. Bu parça, siz frene bastığınız zaman gerek ayrı bir pompadan gelen, gerekse sizin emme monifoldunuzda ki basıncı kullanarak, ekstra bir basınç uygulayıp frenlere bunu aktarır. Bu sayede, çok daha güçlü frenleme yapmanızı sağlar.
Araba Boştayken Frenlerin Şişmesi
Araba boştayken frenlerin şişmesi gerçekleşir. Çünkü Emme monifoldunda yeterli basınç oluşmaz. Ayrıca boşa alıp arabayı kullanmayın yada yokuş aşağıya kontağı kapatıp inmeyin. Çünkü; siz bu tür hareketler yaptığınız da, Emme Monifoldunuzda ki basınç olmayacağı için, freniniz şişecektir ve frenleri artık kullanamayacağınız hale gelecek sinizdir. Siz arabayı çalıştırana ve Emme Monifolduna hava girmeye başlayana kadar. İşte bu Booster sayesinde, siz frene bastığınız da aracınız gerekli basıncı sağlayarak hidrolik sistemini sıkıştırır, bunlar da balataları sıkıştırarak frenleme yapmanızı sağlar.
Aynı Booster, farklı şekillerde ayarlanarak farklı arabalara konabilir. Bu şekilde, spor bir arabaya da, normal bir arabaya da aynı Booster’i koysanız, ayarları değiştirilerek birine daha sert frenleme sağlanır iken, diğerine daha yumuşak daha sakin konforlu frenleme ayarlayabilirsiniz. Bu tamamen, Booster’in kendi içinde elektronik olarak gerçekleştirilen bir durumdur. Belirttiğimiz gibi artık, frene bastınız Booster basınç uyguladı, hidrolik sisteminiz bunu kaliperlere aktardı kaliperlerde balata ve diskleri kullanarak sıkıştırdı. Son aşamada ki kaliper balata ve disk’in önemi ortaya çıkıyor.
Fren Sistemi için kaliteli bir disk ve balata kullandığınız da, sürtünme katsayısı çokta iyi ayarlanmış olacağı için, ya da ısıyı çok daha kolay üzerinden atabileceği için, aracınız çok daha kısa sürelerde çok daha kolay bir şekilde duracaktır. Zamanla aşınan balatalar, sürtünme katsayısını kaybedecek yada aşınan diskler kalınlığını azaltacağı için, daha güvensiz hale gelecektir. Bu yüzden, bu tür parçaları da devamlı olarak değiştirmeniz gerekecektir.
Fren Havası Nasıl Alınır? Hidrolik Fren Sistemi
Geldik en can alıcı noktaya, bazen fren sıvısı değiştirildiğinde frene hava dolduğunda frenleriniz tam tutmaz. Bazı tekerler tutar bazı tekerlekler tutmaz. Freniniz normalden daha yumuşak olur. Böyle bir durumda her tekeri tek tek sökmeniz gerekiyor. Ardından fren kaliperinin arkasında piston var bu pistonun orada bir civata göreceksiniz.
Civatayı gevşeltmeden önce bir akvaryum borusunu ucuna geçirin. Ardından vidayı gevşeltin fren sıvısı akvaryum hortumuna dolacaktır. Sürücü koltuğuna biri geçsin, ayrıca fren hidrolik kapağınızıda açın. Daha sonra 4 kere pompalasın 5. pompalamasında frene basılı tutsun bırakmasın sizde tam bu anda fren ayar civatasını sıkın. Daha sonra fren hidroliğinizi tamamlayın. Bunu 4 teker içinde ayrı ayrı yapmanız gerekmekte.
Hidrolik fren çalışma prensibi nedir bunu anlatmaya çalıştım. Eğer makalemizi beğendiyseniz, düşüncelerinizi bize yorum olarak aşağıdaki bölümde bırakabilir. Ayrıca bizi Facebook, İnstagram, Twitter ve Youtube üzerinden takip edebilirsiniz.
